[*] Baştaki besmele ile birlikte ilk altı ayetin, ilk inen ayetler olduğu kabul edilir. Burada yaratılışa, yazıya ve bilmediğini öğrenmeye dikkat çekilmiş olması, ilk emrin, tabıatın okunmasıyla ilgili olduğunu gösterir. Allah Teâlâ, ilk insan olan Âdem’e de önce varlıklardaki bilgiyi öğretmiştir. (Bkz. (Bakara 2/30) ve devamı)

[*]  (علق)=alak'ın kök anlamı, bir şeyin üstteki şeyle ilişkilendirmesidir. Döllendikten sonra rahim cidarına yapışan yumurta anlamında kullanıldığı gibi arzu, düşmanlık, ilgi ve alaka gibi bir çok anlamda kullanılır (Mekâyîs) 

Buradaki alak kelimesi genellikle rahim cidarına yapışan döllenmiş yumurta diye tercüme edilir. Bize göre bu uygun değildir. Çünkü bütün canlılar döllenmiş yumurtadan yaratılır. Onun farklılaşıp insan haline gelmesi kendine ruhun üflenmesinden sonradır.

Oku! emri verilirken nebîmizin okuyabileceği tek şey Allah’ın yarattığı âyetler yani varlıklardı. Hayatımız onlara bağlı olduğundan her insan, doğumundan ölümüne kadar onları öğrenmeye çalışır. Bu yüzden Allah Teâlâ, ilk insan olan Âdem’e, her şeyden önce varlıklardaki bilgiyi öğretmiştir. İlgili âyetler şöyledir:

“وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا

Âdem’e isimlerin hepsini öğretti”

İsim, bir şeyi tanımaya ve zihinde canlı tutmaya yarar. Varlıkların isimlerini öğretme, neye yaradıklarını öğretmedir. Arap dili bakımından isimleri gösteren zamir önce “hâ=ها iken Âdem’in öğrenmesinden sonra “hum=هم“a dönüştürülerek şöyle denmiştir:

 ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى ٱلْمَلَٰٓئِكَةِ فَقَالَ أَنۢبِـُٔونِى بِأَسْمَآءِ هَٰٓؤُلَآءِ إِن كُنتُمْ صَٰدِقِينَ 

“Sonra Allah onları meleklere gösterdi:“İddianızda haklıysanız bana şunların isimlerini söyleyin!” dedi.”

Arapça’da “hâ=ها akılsız varlıklar için “hum=هم“a akıllı varlıklar için kullanılır. Akıl ise insanın yararlanacağı bilgi anlamına da geldiği için (Bkz. Müfredat) zamirin değişmesi Adem’e öğretilen şeyin varlıklardaki bilgi olduğunu gösterir. Melekler o varlıkları görüyor ama isimlerini yani neye yaradıklarını bilmiyorlardı. İşte bu bilgi Adem’i meleklerden üstün hale getirmişti.

O bilgi Âdem’e yazıyla öğretilmişti. Bunu bu surenin 4. âyetinden öğreniyoruz. 

Allah Teala, birbirine bağımlı olarak yarattığı her insana farklı yetenekler vererek her birinin farklı mal ve hizmet üretmesinin önünü açmış ve bu bağımlılığı hayatın olmazsa olmazı yapmıştır. “Rabbinin (Sahibinin) ikramını onlar mı paylaştıracak? Oysa dünya hayatında yaşamalarına sebep olan şeyleri (farklı malları, farklı bölgelere) biz paylaştırdık. (İnsanlardan) Birini diğerinden bir kaç derece üste çıkardık ki biri diğerinin işinden yararlansın. Ama Rabbinin (Sahibinin) ikramı, onların birikimlerinden iyidir (Allah vermezse bir şey elde edemezler)”. (Zuhruf 43/32)

Sosyal yapının sağlıklı yürümesi için herkes, kendi kabiliyetlerini geliştirmeli, başkalarına imrenerek vakit kaybetmemelidir.Bir âyet şöyledir: “Allah'ın birinize diğerinden fazla olarak verdiği şeylere imrenmeyin. Erkeklere, kendi kazandıklarından belirli bir pay, kadınlara da kendi kazandıklarından belirli bir pay vardır. Siz, Allah’ın ikramını isteyin. Her şeyi bilen Allah’tır.” (Nisa 4/32)

Görüldüğü gibi Allah, insanları ve bölgeleri farklı özelliklerde yaratmış ki her biri diğerine bağımlı olsun.

[*] Bakara 2/31 âyette şöyle buyrulur: ”Allah,Âdem’e her varlığın ismini (neye yaradıklarını) öğretti,” Bu âyette de kalemle öğrettiği bildirilmektedir. Demek ki, yazıyı öğreten Allah, onu ilk öğrenen de Âdem’dir.

[1*] Zeccâc’a (öl. 311 h.) göre salat’ın kök anlamı lüzum =اللزوم yani sürekli yanında olma ve ayrılmamadır. ( Meânî’l-Kur’ân ve İ’râbuh).

[2*] İlk beş âyet dışındakiler daha sonra indiği için bu âyet, Nebîmizi engelleme işinin kısa sürede başladığını gösterir.

[*] Buradaki أَوْ’e  وَ manası verilmiştir. 

[*] “Kimi insanlar, Allah’a benzer nitelikler yükleyerek, O’nunla aralarına koyduklarını ilah edinir ve onları, Allah’ı sever gibi severler. İnanıp güvenenlerin Allah sevgisi çok güçlüdür. Bu yanlışı yapanlar, bütün gücün Allah’a ait olduğunu ve Allah’ın cezasının, (işledikleri suçla) orantısını, o azabı gördüklerinde anlayacakları gibi keşke şimdiden anlasalar! Arkasından gidilen kişiler o gün, kendilerini takip edenleri terk ederler. Artık azabı görmüşler ve aralarındaki bütün bağlar kopmuştur. Onları takip edenler şöyle derler: “Keşke elimize bir fırsat geçse de onların burada bizden uzak durdukları gibi biz de onlardan uzak durabilsek!” Allah yaptıklarını, içlerini yakacak şekilde gösterecektir. Artık o ateşten çıkacak değillerdir.” (Bakara 2/165-167)

[*] Suçluları cehenneme götüren ve cehennemi yöneten melekler.