[*] "Rahmân” ve “Rahîm" kelimeleri, rahmet (رحمة) kökündendir. Rahmet, iyilik ve ikramı gerektiren incelik anlamındadır. Allah’ın özelliği olarak kullanılınca sadece iyilik ve ikram anlaşılır (Müfredât). Rahmân “rahmeti her şeyi kuşatan” demektir. Bu özellik Allah’tan başkasında olmayacağı için “iyiliği sonsuz” diye çevirdik. Rahîm “çok merhametli” demektir. Bu özellik Allah’ın dışındaki varlıklarda da olabilir. Nitekim ‘rahîm’ kelimesi, Tevbe 9/128. âyette Resulullah için; Fetih 48/29. ayette ise müminler için kullanılmıştır.

[*] Fecr; yani sabahın alacakaranlığı, doğuda ilk ışıkların görülmesinden Güneş’in doğmasına kadar olan vakittir. Burada yemin edilen fecr, Kadir 97/5’teki “fecrin doğuşuna kadar” ifadesinden anlaşıldığı üzere, tan yerinin ağarmaya başladığı ilk vakit yani fecr-i kaziptir. Bu fecr, Allah tarafından kendilerine görev taksimatı yapılmış meleklerin göreve başlama vaktidir (Duhan 44/3-6, Kadir 97/4). İlgili ayetler birlikte okunduğunda, vahiy meleği Cebrail’in Muhammed aleyhisselama ilk vahyi Ramazan ayındaki (Bakara 2/185) o gecenin/ kadir gecesinin fecrinde getirdiği anlaşılmaktadır (Kadir 97/1).

[*] Birçok tefsirde, bu gecelerin, Ramazan’ın son on gününe, Zilhicce’nin veya Muharrem’in ilk on gününe ait olduğuna dair görüşler nakledilir. Fakat Fecr 89/1’de “o fecre”, Fecr 89/4’te “o geceye” yemin edilmesinin yanısıra, Nebîmizin de Bakara 2/187. âyette yer alan itikâfı Ramazan’ın son on gününde yapmış olması ve Kadir gecesinin bu günlerden birine rastlayan gece olduğunu bildirmesi, bu gecelerin Ramazan’ın son on gecesi olduğunu göstermektedir. Nebimiz ve bazı Müslümanlar Ramazan ayının 21. gününden başlayarak itikafa girer, ama hesap yapma imkanı olmadığından, ayın 29 mu 30 mu çektiği ancak ayın son gününde belli olurdu. Bu nedenle bu ibadet 9 veya 10 gün sürerdi. Bu günlerin gecelerine de sayıyı kast etmeksizin “on gece” denmektedir.

[*] Fecr 89/2’nin dipnotunda anlatılan “on gece”nin bazen dokuza düşmesi nedeniyle, bu ayette onun hem çift hem de tek  olabileceğine dikkat çekilmektedir.

[1*] Bu gece, meleklere görev taksimatının yapıldığı kadir gecesidir (Duhan 44/4). Bu taksimat, gecenin başlangıcından fecrin doğuşuna kadar sürdüğü için bu ayette gecenin başlangıcına yemin edilmektedir.

[*] “Aklını iyi kullanan” ifadesi, âyetteki “hicr sahibi (ذِي حِجْرٍ)” ifadesinin mealidir. Hicr’in kök anlamı engelleme ve bir şeyi kuşatmadır. Gereksiz şeyleri yapmaya engel olduğu için hicr, akıl anlamında da kullanılır (Mekâyîs). 

[*] Hud aleyhisselamın elçi olarak gönderildiği halka uygulanan ceza şu âyetlerde geçmektedir: Hud 11/58-60, Şuarâ 26/139, Fussilet 41/13-16, Ahkâf 46/21-25, Zariyat 51/41-42, Kamer 54/18-21, Hâkka 69/6-8.

[*] Rum 30/9, Mü’min 40/21.

[1*] A’raf 7/74, Hicr 15/82, Şuara 26/149.

[*] Sâd 38/12. Allah Teala dağları da “kazıklar/evtad” olarak nitelediği için bu anlam tercih edilmiştir (Nebe 78/7).

[*] Necm 53/50-53.

[*] Sâd 38/28.

[*] Kasas 28/58-59.

[*] Bürûc 85/20, Alak 96/14.

[*] Enfal 8/28, Enbiya 21/35, Kasas 28/38, Zümer 39/49, Fussilet 41/50.

[*] Yunus 10/12, 21; Hud 11/9-10, İsra 17/83, Rum 30/33, 36; Zümer 39/8, Fussilet 41/49, 51; Şûrâ 42/48.

[*] Birçok ayette yetimlere iyi davranmak ve ikramda bulunmak emredilmiş, bu emri yerine getiren kullar övülmüştür (Bakara 2/83, 177, 215, 220; Nisa 4/8, 36; İnsan 76/8; Beled 90/15).

[*] Çaresiz durumda olanlara yardım etmekle ilgili ayetler için bkz: Bakara 2/83, 177, 215, 220; Nisa 4/8, 36, İsra 17/26, Nur 24/22, İnsan 76/8.

[1*] Miras, soy bağı veya başka sebeplerle elde edilen şeydir (Mekâyîs). Nitekim Firavun ve hanedanından İsrailoğullarına kalan mala mülke de miras denmiştir (A’raf 7/137, Şuarâ 26/57-59, Duhan 44/25-28). Bu sebeple burada sözü edilen miras, hem yakınlardan kalan hem de önceki toplumlardan kalan mal mülktür.

[2*] Mirasın mirasçılar arasında Allah’ın emrettiği şekilde bölüştürülmesi farzdır (Bakara 2/180, Nisa 4/11-12, 33, 176).

[*] Âl-i İmran 3/14,  Âdiyat 100/8.

[*] Vakıa 56/4, Hakka 69/14, Müzzemmil 73/14, İnşikak 84/3, Zilzal 99/1.

[*] Nebe 78/38.

[*] Muhammed 47/18, Naziat 79/35, Tekvir 81/14, İnfitar 82/5.

[*] En’am 6/27, Şuarâ 26/102, Ahzab 33/66, Zümer 39/58-59.

[*] Ğaşiye 88/23-24.

[*] Ra’d 13/5, İbrahim 14/49, Sebe 34/33, Mü’min 40/71, Hakka 69/30-32, İnsan 76/4.

[*] A’raf 7/49, Fussilet 41/30-31, Ahkaf 46/13-14.

[*] Al-i İmran 3/15, Maide 5/119, Tevbe 9/72, 100, Mücadele 58/22, Beyyine 98/7-8.

[*] Nisa 4/69, Ankebut 29/9.

[*] Hicr 15/46, Nahl 16/32, Zümer 39/73, Zuhruf 43/70, Kâf 50/34.